فسخ قرارداد کار یکی از مسائل حیاتی در حوزه حقوق کار و اشتغال است که در زمینه روابط کارفرما و کارمند نقش اساسی دارد. قرارداد کار، به عنوان یک توافق رسمی بین دو طرف، اساسی‌ترین عنصر در ایجاد و حفظ ارتباطات حرفه‌ای در جوامع است. با این حال، شرایط زندگی و شغلی، پویا و پیچیده است و ممکن است شرایط مختلفی بر این توافق تأثیر بگذارد.
فسخ یک قرارداد کار، به معنای پایان دادن به تعهدات متقابل کارفرما و کارمند است و ممکن است به دلایل متعددی اتفاق بیافتد. این دلایل ممکن است از جمله تغییر شرایط اقتصادی، عدم رضایت طرفین از ادامه همکاری، تخلف از شرایط توافق شده، یا حتی عدم توانایی طرفین در ادامه قرارداد به دلیل مسائل فردی یا حرفه‌ای باشد.
در این مقاله از وبسایت رسمی وحید حاجی زاده، به بررسی مفهوم فسخ قرارداد کار، دلایل ممکن برای آن، و روش‌های اجرایی فسخ قرارداد کار پرداخته خواهد شد. همچنین، تأثیرات احتمالی این عمل بر طرفین و نکات حقوقی مرتبط با این موضوع نیز مورد بررسی قرار خواهد گرفت.
همچنین بخوانید: وظایف مهم کارفرما در صورت بروز حوادث ناشی از کار
فسخ قرارداد کار چیست؟
“فسخ” در لغت به معنای انحلال و خاتمه دادن یک موضوع است. فسخ قرارداد به معنای پایان دادن یا انحلال یک قرارداد به صورت ارادی است. در نتیجه فسخ قرارداد کار به معنای قطع همکاری در یک قرارداد کارگر و کارفرمایی است.
هر قرارداد خارج از تمامی جنبه‌های مختلف آن ممکن است با اراده طرفین یا خارج از اراده طرفین فسخ شود. اما تنها در صورتی که فسخ قرارداد کار با رعایت شرایط قانون کار انجام شود، حقوق مذکور طرفین در قرارداد، محفوظ می‌ماند.
شرایط فسخ قرارداد کار به دست کارفرما
از آنجا که در صورت بروز مشکل از سوی کارگر، کارفرما و فعالیت اقتصادی او بیشتر در معرض خطر قرار دارد، قانون به کارفرما در شرایط خاصی اجازه فسخ قرارداد کار را داده است. شرط فسخ یک طرفه قرارداد کار از سوی کارفرما، قصور در انجام وظایف محوله و یا تخطی کارگر از آیین‌نامه انضباطی است. این مسئله حتی ممکن است منجر به اخراج کارگر نیز بشود.
شیوه کار به این صورت است که کارفرما در ابتدا به کارگر در خصوص مشکل ایجاد شده در چندین نوبت اخطار می‌دهد؛ همچنین می‌تواند از نظر شورای اسلامی کار نیز استفاده کند. چنانچه کارگر به این موضوع توجهی نداشته باشد و رفتار خود را اصلاح نکند، به صورتی که کارفرما بیم آن داشته باشد که
- کارگر با ایجاد تنش مانع از انجام کار سایر همکاران خود شود
- یا کوتاهی او در انجام امور محوله مجموعه را در معرض آسیب‌های شغلی قرار می‌دهد
- در صورتی که این آسیب‌ها به تایید مراجع ذی‌صلاح رسیده باشد، کارفرما می‌تواند اقدام به اخراج کارگر کرده و قرارداد را به صورت یک طرفه فسخ نماید.
نکته: دقت کنید که این شرایط تنها برای قراردادهای دائم است. به این ترتیب، حتی با وجود دلایل موجه اخراج کارگر، امکان فسخ یک طرفه قرارداد موقت برای کارفرما وجود ندارد؛ بلکه او باید پس از پایان مدت قرارداد کار از تمدید قرارداد با کارگر خودداری نماید.
شرایط فسخ قرارداد کار به دست کارگر
اما فسخ قرارداد از سوی کارگر دارای شرایط خاصی است. تنها دلیل کارگر در جهت فسخ قرارداد، نارضایتی از شرایط و محیط کاری و بدقولی‌های کارفرما در انجام تعهداتش است. برای انجام فسخ قرارداد کار از سوی کارگر، یک ماه قبل از ترک کار، موضوع را با کارفرما خود مطرح کنید. سپس نسبت به انجام مراحل استعفا به صورت قانونی اقدام نمایید.
بر اساس قانون، کارگران نمی‌توانند به طور ناگهانی محل کار خود را به واسطه فسخ قرارداد و بدون دریافت تاییده از کارفرما ترک کنند. قانون کار (تبصره ماده 21) به شما 15 روز فرصت می‌دهد که به محل کار خود بازگردید که در این صورت با نوشتن انصراف‌نامه و تحویل به کارفرما به محل کار خود بازمی‌گردید.
نکته: چنانچه کارگر مراحل استعفا و فسخ قرارداد را به طور اصولی رعایت کند، در پایان کار می‌تواند حق سنوات خود را از کارفرما دریافت کند.
فسخ قرارداد خودکار
در صورت وقوع شرایط خاصی، قرارداد کار بدون اینکه هریک از طرفین موظف به انجام یا اتمام تعهدات خاص خود باشند، به صورت خودکار بین کارگر و کارفرما قطع می‌شود؛ این شرایط عبارتند از:
1- اتمام موضوع قرارداد کار: در قراردادهای معین در کارهای پروژه‌ای، با پایان یافتن موضوع قرارداد، قرارداد نیز به صورت خودکار به اتمام خواهد رسید. مانند اتمام پروژه‌های عمرانی
2- اتمام مدت قراردادکار: در قراردادهای موقت و مدت محدود، در صورتی که زمان قرارداد به اتمام برسد و اقدامی برای تمدید آن انجام نشود، قرارداد به طور خودکار فسخ خواهد شد.
3- بازنشستگی کارگران: سازمان تامین اجتماعی بر اساس مواد 76 و 78 قانون تامین اجتماعی، جزئیات بازنشستگی مشمولان این قانون را اعلام نموده است. به این ترتیب در صورت احراز شرایط بازنشستگی برای کارگران، قرارداد کار خود به خود فسخ خواهد شد.
4- از کارافتادگی کارگران: طبق اصل 29 قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، در پی از کارافتادگی کارگر، استفاده از مزایای تامین اجتماعی حق کارگران است. بنابراین در شرایط از کار افتادگی کارگر، قرارداد کاری به طور خودکار فسخ خواهد شد.
نکته: این مورد تنها در زمان از کارافتادگی کلی کارگر مصداق دارد. از کارافتادگی کلی به معنای از دست رفتن 66% (دو سوم) از توان جسمی فرد است.
5- فوت کارگر: در صورتی که کارگر در حین قرارداد با کارفرما به هر دلیلی فوت کند، قرارداد کار او فسخ و از درجه اعتبار ساقط است.
6- استعفای کارگر: تنها راهکار قانونی کارگر برای فسخ قرارداد کار، استعفا است. کارگر در هر مرحله از پیشرفت کار می‌تواند، با تنظیم و ارائه نامه استعفا نسبت به فسخ قرارداد کار اقدام نماید. شرط قانونی بودن فسخ قرارداد در این مورد، تایید استعفای کارگر از سوی کارفرما است. در غیر این صورت عدم حضور کارگر در محل کار ترک کار تلقی شده مشمول جرائم و قانون ترک کار خواهد شد.
فسخ قرارداد کار در قرارداد های موقت چگونه است؟
از آنجایی که وجود مسائل مختلفی باعث اختلاف بین کارگر و کارفرما می‌شود، اطلاع از شرایط فسخ قرارداد برای طرفین قرارداد ضروری است.
طبق ماده 27 قانون کار، اگر کارگر در انجام وظایف خود کوتاهی کند و کارفرما ناراضی باشد، کارفرما می‌تواند به صورت یک طرفه قرارداد را فسخ نماید. به عبارت دیگر کارگر را اخراج نماید. البته باید کلیه شرایط اخراج کارگر محیا و محرز باشد.
در این صورت اگر هر یک از طرفین شکایت کند، قرارداد کاری به صورت تعلیق در می‌آید. سپس بسته به شرایط و ضوابط کارگاه، شورای اسلامی کار اولین مرجع رسیدگی به اختلاف بین دو طرف است. در صورت نبودن شورای اسلامی کار، انجمن صنفی و یا هیئت تشخیص و در نهایت شورای حل اختلاف به مسئله رسیدگی خواهند کرد.
همچنین بخوانید: قوانین مهم در قرارداد کار | از اشتباهات رایج در قرارداد کار پرهیز کنید!
چالش های فسخ قرارداد کار
قراردادهای موقت قابل فسخ یک طرفه نیست؛ در این صورت اگر هر یک از طرفین از شرایط ناراضی باشند، باید منتظر زمان پایان قرارداد مانده و قرارداد را تمدید ننمایند. در این شرایط حتی در صورت استعفای کارگر، استعفای او قانونی نیست و در صورت وارد شدن خسارت به کارفرما، کارگر موظف به جبران خسارت خواهد بود.
چالش های فسخ قرارداد برای کارفرما
در قراردادهای دائم، اگر فسخ قرارداد از سوی کارفرما باشد، اثبات دلایل آن در شورای اسلامی کار، هیئت‌های تشخیص و حل اختلاف از چالش‌های کارفرمایان است. زیرا اخراج کارگران بدون دلایل موجه مشکلاتی برای کارفرما به دنبال دارد؛ از جمله مهمترین این مشکلات، پرداخت جریمه به کارگر و همچنین ایجاد تنش در محل کار است؛ که ممکن است کارفرما را با بحران عدم انجام کار سایر نیروها در کارگاه خود و کمبود نیروی کار ماهر مواجه کند.
چالش های فسخ قرارداد برای کارگر
از آنجا که شرایط فسخ قراردادکار برای کارگر پیچیده‌تر است، او باید کلیه مراحل استعفای قانونی خود را بادقت طی کند؛ غیبت یا ترک کار در این شرایط نه تنها روش اخلاقی و انسانی نیست؛ بلکه ممکن است با زیر پا گذاشتن قوانین از دریافت حقوق و مزایای قانونی خود نیز محروم شوید.
نکته قابل توجه دیگر این است که شما با چالش پیدا کردن کار مناسب و جدیدی نیز روبه‌رو هستید؛ که در صورت عدم انجام تعهدات و یا بی‌مسئولیتی تا قبل از جدا شدن از محل قبلی، ممکن است بر به دست آوردن شغل جدید تاثیرگذار باشد.
شرایط استفاده از بیمه بیکاری بعد از فسخ قرارداد کار
پس از فسخ قراردادکار، کارگر باید ظرف 30 روز از بیکاری خود، مراتب را به واحد کار و امور اجتماعی سازمان تامین اجتماعی اطلاع داده آمادگی خود را برای پذیرش شغل مشابه اعلام کند. این سازمان در صورتی که شغل مشابهی برای وی ایجاد نشود، همچنین او شرایط استفاده از بیمه بیکاری را داشته باشد، مقرری بیکاری برای وی در نظر می‌گیرد.
نکته: هیات عمومی دیوان عدالت اداری با ابطال ماده 58 بخشنامه 20 امور فنی بیمه شدگان سازمان تامین اجتماعی، تمام کارگران را مستحق دریافت بیمه بیکاری دانسته است. بر طبق این بخشنامه کارگرانی که به دلیل اشتباه خود از محل کار اخراج شده‌اند نیز مستحق دریافت بیمه بیکاری هستند. به بیان دیگر، دریافت بیمه بیکاری به موجه یا غیرموجه بودن دلیل اخراج کارگر، بستگی ندارد.