یکی از مهم ترین آیتم های فیش حقوقی اضافه کار (به انگلیسی overtime) است که نحوه محاسبه آن همیشه از ذغذغه های کارفرما و کارگران بوده است. ساعت کاری مدت زمانیست که نیروی کار وقت خود را جهت انجام کار در اختیار کارفرما قرار می‌دهد. طبق قانون کار ساعت کاری نیروی کار نباید در روز بیش از 8 ساعت و در هفته بیش از 44 ساعت باشد مگر در موارد استثنا. در صورتیکه ساعت کاری بیش از زمان تعیین شده باشد، کارفرما ملزم به پرداخت اضافه کاری مطابق با قوانین اضافه کار در قانون کار به نیروی کار می‌باشد. در این مقاله از وبلاگ سایت رسمی وحید حاجی زاده به قوانین اضافه کار در قانون کار و هچنین نحوه محاسبه و پرداخت آن می پردازیم. با ما همراه باشید.
اضافه کاری چیست؟
طبق قانون به کاری اضافه کار گفته می شود که کاری بیشتر از از ساعات کاری و موظف روزانه که معادل 44 ساعت در هفته و هشت ساعت در روز انجام شود. اضافه کار دارای مزیت برای کارفرما و کارگر می باشد. کارفرما بهره بیشتری در جهت کارایی کارگاه و جلوگیری از استخدام نیروی جدید برای انجام کار مضاعف را دارد و برای کارگر مزد و مزایای مالی دارد. نکته ای که در اضافه کار در قانون کار می بایست به ان توجه کرد این است که اضافه کار قاعده و روال معمول کار در سازمان نباید باشد. اضافه کار فقط درشرایط محدود و خاصی انجام می شود. این روال نبودن اضافه کار در قانون کار به صراحت مورد تایید قرار گرفته است چرا که اگر بنا بود اضافه کار روال عادی کار شود نیازی نبود کار به سقف معینی محدود شود. البته ما در سازمان های دولتی و غیر دولتی زیادی شاهد هستیم که ساعاتی بطور معمول به عنوان اضافه کار به کارگر تحمیل می گردد تا از جذب نیروی کار جلوگیری به عمل آید و البته کارگرانی که با رضایت به این شرایط برای درآمد بیشتر به این کار مشغول هستند.
اضافه کار در قانون کار چه شرایطی دارد؟
در قانون کار ساعات کاری هر کارگاه می بایست مطابق با ۴۴ ساعت در هفته و نباید از هشت ساعت در طول روز بیشتر باشد. طبق ماده ۵۹ قانون کار در صورت کار بیشتر از ساعت کار موظفی می بایست اضافه کار محسوب شود که دارای شرایط خاصی است. که در ادامه به شرح این شرایط می پردازیم:
- با توافق کارگر و کارفرما باشد.
- هزینه اضافه کار محاسبه و پرداختی بابت این ساعات اضافه کاری می بایست صورت گیرد.
- بصورت موقت باشد، بیشتر از ۴ ساعت در روز نباشد مگر در شرایط اضطرار.
- کارگر شب کار نباشد.
- کارگر به کارهای سخت و زیان بار مشغول نباشد.
- کارگر نوجوان نباشد.
همچنین بخوانید: قوانین مهم در قرارداد کار | از اشتباهات رایج در قرارداد کار پرهیز کنید!
دستمزد اضافه کاری چقدر است؟
دستمزد کار ساعتی سال ۱۴۰۲برای هر ساعت کار عادی برابر با ۲۴۱.۳۹۵ ریال است. بر اساس اضافه کار در قانون کار، حقوق هر ساعت اضافه کاری برابر ۱.۴ حقوق پایه محاسبه می‌شود. پس با توجه به حقوق ساعتی وزارت کار برای حقوق پایه، مبلغ ساعت اضافه کاری برابر با ۳۳۷.۹۵۴ ریال است. هر ساعت اضافه کاری طبق قانون کار که حداقل حقوق وزارت کار را دریافت می‌کنند برابر با این عدد است؛ اگر شخصی دریافتی بیشتری دارد، باید حقوق ساعتی خود را محاسبه کرده و به عدد بدست آمده ۴۰% اضافه کند.
قیمت هر ساعت اضافه کار به این دلیل بیشتر از حقوق ساعت کار عادی است که کارگر موظف به انجام آن نیست و تنها ساعت کار اجباری او طبق قوانین کار و تامین اجتماعی، همان هفته‌ای ۴۴ ساعت است. همچنین در مورد حق بیمه باید گفت که ساعات اضافه کاری جز سوابق کارگران محسوب نمی‌شود.
نحوه محاسبه اضافه کاری در روز تعطیل
کار در روزهای تعطیل نیز شامل اضافه کاری 40% می‌شود. اما کار در روز جمعه (جمعه کاری) شامل فوق‌العاده جمعه کاری می‌شود. البته در برخی مواقع ممکن است جمعه کاری علاوه بر دریافت فوق‌العاده جمعه کاری شامل اضافه کاری هم باشد. اما در چه صورت؟ برخی کارکنان در طول هفته روزهای دیگری را به جای جمعه تعطیل هستند (مثلا روزهای شنبه و یکشنبه) در عوض روزجمعه روز کاری آنهاست. در چنین حالتی تعداد ساعات کاری در طول هفته کمتر از 44 ساعت می‌باشد که شامل اضافه کاری نمی‌شود. اگر ساعات کاری در طول هفته 44 ساعت و یا کمتر از 44 ساعت باشد، کار در روز جمعه تنها شامل فوق‌العاده جمعه کاری شده و شامل اضافه کاری نمی‌شود.
سقف اضافه کار در قانون کار در ماه چقدر است؟
برخی کارکنان بنا به مشکلات مالی خود، به دنبال اضافه کاری بیشتر هستند. البته با توجه به مواردی که قبلا اشاره کردیم، اضافه کاری از نظر زمانی محدودیت دارد و نمیتوان ساعات زیادی را برای آن در نظر گرفت. همانطور که در ماده 59 قانون کار اشاره شده است، اضافه کاری نباید بیش از 4 ساعت در روز شود. مگر در شرایط استثنایی و توافق طرفین. طبق این ماده در صورتی که در شرایط عادی اضافه کاری روزانه را 4 ساعت و ماه را 30 روز در نظر بگیریم، مدت زمان اضافه کاری برابر با 120 ساعت خواهد شد.
ماده ۸۳ قانون کار در مورد کارگران نوجوان
در رابطه با کارگران نوجوانی که سن آن‌ها کمتر از ۱۸ سال است، حقوق و اضافه کار غیر قانونی است. بر اساس ماده ۸۳ قانون کار، افرادی که در زیر سن قانونی یعنی ۱۸ سال هستند، نمی توانند اضافه کاری کنند و اضافه کاری کارگران زیر ۱۸ سال غیر قانونی بوده و کارفرمایانی که اینکار را کنند مشمول جرایم مختلف خواهند شد.
همچنین بر اساس ماده ۶۱ قانون کار، اضافه کاری برای کارگرانی که در شیفت شب مشغول به کار هستند کار بسیار زیان‌آور و خطرناکی به حساب می‌آید. به همین دلیل کارگران شیفت شب مشمول اضافه کاری نخواهند شد.
تبصره ماده ۵۹ قانون کار
انجام اضافه کار نباید بیشتر از ۴ ساعت در روز باشد مگر در موارد استثنا در غیر اینصورت کارفرما برای کار بیشتر از ۴ ساعت در روز بطور مداوم می بایست نیروی کار جدید استخدام نماید. در صورت رعایت نکردن شرایط فوق در صورت بروز اتفاق برای کارگر، کارفرما باید پاسخگو باشد و باید خسارت پرداخت کند.
نکته: اضافه کاری در صورتی محاسبه می شود که ساعات کاری کامل شده باشد. در مورادی که ساعات کار اضافه کار بیشتر از حد معمول ( منظور ساعات کار معمول در سازمان که می بایست انجام شود) میزان ساعات، اضافه کاری محسوب نمی شود.
همچنین بخوانید: نحوه محاسبه مرخصی در قانون کار | انواع مرخصی در قانون
آیا کارفرمایان می‌توانند کارمندان را ملزم به اضافه کاری کنند؟
در قانون هیچ قانونی برای عدم الزام به کار وجود ندارد و خب مسلما کارفرما می‌تواند از شما این درخواست را بکند. بنابراین، کارفرمایان می‌توانند از کارمندان خود بخواهند ساعاتی را اضافه کار کنند، مشروط بر اینکه خطری برای کارمند نداشته باشد.
با این حال، برخی از شرکت‌ها محدودیت‌هایی را برای ساعات کار کارمندان در هفته تعیین می‌کنند، بنابراین باید با شرکت و منابع انسانی در ارتباط باشید تا با این قوانین آشنایی پیدا کنید و قبل از استخدام نیز بدانید، بهتر است.
سوالات متداول
- ساعات اضافه کار چگونه محاسبه می شود؟
اگر کارکرد کارگر بیشتر از ساعات کار موظفی در قانون کار باشد به این ساعات مازاد ساعات اضافه کار گفته می شود. - مبلغ اضافه کاری چگونه باید محاسبه شود؟
نرخ هر ساعت مزد کار عادی ضرب در ۱.۴ برای هر ساعت کار اضافه کارگران باید پرداخت گردد. - در محاسبه اضافه کار کدام موارد از حقوق و دستمزد کارگران موثر هستند؟
برای محاسبه اضافه کاری کارگران باید مزد کارگر ملاک محاسبه باشد. مزد شامل حداقل مزد و یا مزد توافقی کارگر، پایه سنوات و سایر مزایای ثابت به تبع شغل مانند حق سرپرستی و سختی کار و … است. - آیا برای اضافه کاری باید حق بیمه واریز شود؟
فوق العاده اضافه کاری کارگران مشمول کسر حق بیمه است و کارفرما باید حق بیمه فوق العاده اضافه کاری کارگران را کسر و به تامین اجتماعی واریز نمایند.